صفات حروف و انواع آن

تعريف صفت

فواید شناخت صفات حروف

صفات لازم و صفات عارضی

تعداد صفات لازم

انواع صفات لازم

صفات قوی، ضعيف و متوسط

تعريف صفت

صفت همان كيفيتی است که به هر حرف در هنگام تلفظ آن چیزی را که باعث بازشناسی آن حرف از دیگر حرف ها می گردد می بخشد.

فواید معرفت صفات حروف

- بازشناختن حروف مشترك در یک نوع مخرج از هم دیگر در هنگام ادای آن ها. مثلاً ثاء، ذال و ظاء همگی از نوک زبان و نوک دندان های پیشین بالایی تولید می شوند و آن ها را جز با تحقق یکایک صفات مخصوص خودشان نمی توان بازشناخت.

- بهبود تلفظ حروف، این امر با تحقق ادای صحیح صفت و مخرج هر کدام از حروف روی می دهد.

- شناخت حروف قوي و ضعيف از نظر صفات و آنچه لازم است فراگرفت از اینکه کجا ادغام صورت گیرد و کجا ادغام کامل یا ناقص رخ می دهد.

صفات لازم و صفات عارضی

صفات به دو نوع تقسیم مي شوند:

1. صفات لازم: صفاتی هستند که جزو حرف بوده و به هیچ عنوان از آن جدا نمی شود. مانند استعلاء و همس و سائر صفاتی که در بخش های بعدی با آن ها آشنا خواهیم شد.

2. صفات عارضی: صفات مكمل حرف می باشند که در برخی حالت های مشخص بر آن ها وارد آمده و در صورت جدا شدن از آن حرف در ذات آن اثری ندارند. صفاتی مانند تفخيم، ترقيق، ادغام، مد و اخفاء و غيره. این صفات عارضی را در مباحث جداگانه بررسی خواهیم نمود.

تعداد صفات لازم

علماء در تعداد این صفات اختلاف نظر دارند که مشهورترین قول مبنی بر هفده صفت لازم می باشد.

انواع صفات لازم

صفات لازم به دو نوع تقسیم می شوند:

1. صفات متضاد: شامل پنج گروه از جفت صفت های متضاد می باشد. چنانچه یکی از صفت ها در حرفی یافت شد صفت مقابل آن نمی تواند همزمان وجود داشته باشد. به عبارت دیگر یک حرف می تواند تنها یکی از دو حرف را داشته باشد. این صفات عبارتند از:

- همس و ضد آن جهر

- شدت و ضد آن رخاوت، و بين آن ها متوسط یا میانه

- استعلاء و ضد آن استفال

- اطباق و ضد آن انفتاح

- خاموشی (اصمات) و ضد آن تیزی (اذلاق)

2. صفاتی که متضاد ندارند: هفت صفت:

- قلقله

- صفير

- انحراف

- تفشي

- استطالت

- تكرار

بعضی از علما دو صفت دیگر را نیز ذکر کرده اند که دارای متضاد نمی باشند: خفاء و غنه.

برای استخراج صفات یک حرف، ابتدا مجموعه صفات مخالف را بر آن عرضه می داریم و یکی از هر دو صفت برای آن حرف ثابت می شود. بدین ترتیب هر حرف می باید به پنج صفت دارای متضاد متصف باشد.

سپس بقیه ی صفاتی که متضاد ندارند را پیش می اوریم و هر کدام بری آن ثابت گردید به پنج صفت پیشین می افزاییم.

به این ترتیب یک حرف به کم تر از پنج صفت (متضاد) و بیش تر از هفت صفت (پنج صفت متضاد و دو صفت دیگر) نمی تواند متصف گردد.

صفات قوي، ضعيف و متوسط

صفات لازم به صفات قوى، ضعيف و متوسط تقسیم می شوند.

1. صفات قوي: جهر، شدت، استعلاء، اطباق، قلقله، صفير، انحراف و تفشي.

2. صفات ضعيف: همس، رخاوت، استفال، انفتاح، لين و خفاء.

3. صفات متوسط: میانه (بين شدت و رخاوت)، اصمات (خاموشی) و ذلاقت (تیزی).

برخی صفات را تنها به دو دسته ی قوی و ضعیف تقسیم نموده و میانه و تیزی را جزو صفات ضعیف و خاموشی را در زمره ی صفات قوی قرار داده اند